Ο παιδικός μας εαυτός και η σκοτεινή πλευρά του καλού παιδιού
Εφαρμογές που βοηθούν άτομα με προβλήματα όρασης
Αμφιλοχία: Κυβερνητική παρέμβαση για τις καταγγελίες για άθλιες συνθήκες σε κατασκήνωση ΑμεΑ
Αρθρογράφος: Ειρήνη Γελέκη
Δεν θέλω πλέον να είμαι το καλό παιδί, θέλω να είμαι καλά!!!
Σύμφωνα με τη γραμμική αντίληψη του χρόνου, η παιδική ηλικία θεωρείται ως ένα στάδιο ανάπτυξης το οποίο ολοκληρώνεται καθώς διανύουμε την πορεία προς την ενηλικίωση. Στην πραγματικότητα, η προσωπικότητά μας εξελίσσεται διαδοχικά εμπεριέχοντας σε κάθε στάδιο της ζωής μας όλες τις εμπειρίες των προηγούμενων σταδίων.
Το εσωτερικό μας παιδί
Υπό αυτό το πρίσμα, η παιδική μας ηλικία δεν χάνεται με το πέρασμα του χρόνου. Το εσωτερικό μας παιδί συνεχίζει να υπάρχει μέσα μας σε όλη μας τη ζωή. Είναι το τμήμα της προσωπικότητάς μας που εμπεριέχει όλες τις εμπειρίες και τα συναισθήματα που είχαμε ως παιδιά.
Έτσι όλοι έχουμε μέσα μας ένα εσωτερικό-χαρούμενο παιδί, το οποίο συμβολίζει τις έμφυτες δημιουργικές δυνάμεις του εαυτού μας, την αυθεντική μας έκφραση, ενώ έχουμε και ένα σκοτεινό παιδί το οποίο συμβολίζει τις αρνητικές εμπειρίες και διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις που είχαμε τότε και μπορεί να συνεχίζουν να επηρεάζουν την αυτό-αντίληψή μας και τις επιλογές μας στο παρόν.
Πολλοί ενήλικες πιστεύουν ότι η παιδική τους ηλικία ανήκει πλέον στο παρελθόν και δεν έχει καμία σχέση με τον τωρινό τρόπο ζωής τους, ενώ ως γονείς προσπαθούν να μεταδώσουν στα δικά τους παιδιά πρότυπα συμπεριφοράς και κανόνες με τους οποίους θεωρούν οι ίδιοι ότι θα τα προσαρμόσουν στις απαιτήσεις του οικογενειακού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.
Καταπιεσμένα συναισθήματα και επιθυμίες
Όταν όμως οι υποδείξεις αυτές στερούνται ευελιξίας ή ακολουθούνται από αρνητικές επικρίσεις για την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντα του παιδιού, τότε εκείνο αναγκάζεται να καταπιέσει συναισθήματα και επιθυμίες του προκειμένου να συμβαδιζει με τις προσδοκίες των γονέων, ώστε να αποκτήσει την αγάπη και την αποδοχή τους.
Σε κάποιες από αυτές τις οικογένειες οι επιθυμίες των γονιών ή η εμφάνιση μιας ”καθώς πρέπει” εικόνας προς το κοινωνικό περιβάλλον εκτιμώνται περισσότερο από την προσωπική έκφραση του παιδιού, ενώ σε άλλες οικογένειες η ανοιχτή συζήτηση για ορισμένα θέματα ή η έκφραση του θυμού και της δυσαρέσκειας πιστεύεται ότι θα οδηγήσει σε αντιπαραθέσεις, άρα θα έχει αρνητικές συνέπειες και πρέπει να αποφευχθεί.
Παραπάνω ευθύνη από αυτή που μας αναλογεί
Επίσης, υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου ένα παιδί μπορεί να αναγκάστηκε να αναλάβει ευθύνες που δεν αναλογούσαν στην ηλικία του (πχ. Ασθένεια ή απώλεια γονέα) ή να είχαν γονείς με υψηλό το αίσθημα της ευθύνης και της αυτοθυσίας και έτσι να ανέπτυξε και το ίδιο ενα υψηλό αίσθημα υπευθυνότητας και καθήκοντος που όταν όμως υπάρχει σε υπερβολικό βαθμό, και μπορεί να λειτουργήσει εις βάρος του εαυτού του.
Είναι αρκετά σύνηθες το γεγονός όσο ήταν παιδί κάποιος να άκουγε από την οικογένειά του, φράσεις όπως: «Να είσαι καλό παιδί, Δεν είσαι καλό παιδί με αυτό που έκανες, Τα καλά παιδιά δεν μιλούν έτσι, δεν φέρονται έτσι, Δεν είναι σωστό να θυμώνεις, Αν δε γίνεις καλό παιδί δεν θα σε αγαπούν, είσαι αντιδραστικός, δεν ακούς» κλπ.
Τότε το χαρούμενο παιδί καταπιέζει το έμφυτο δυναμικό του, την αυθεντική του έκφραση. Δίνει τη θέση του σε ένα προσαρμοσμένο ”καλό” παιδί το οποίο εστιάζει υπερβολικά στο να είναι οι άλλοι ευχαριστημένοι μαζί του, αναπτύσσοντας αμυντικές στρατηγικές & συμπεριφορές, ώστε να γίνει αποδεκτό από το περιβάλλον του και να προστατευτεί από τα οδυνηρά συναισθήματα που δημιουργούνται λόγω των ανεκπλήρωτων εσωτερικών αναγκών του.
Σε όσους μεγάλωσαν με αυτό τον τρόπο, στην ενήλικη ζωή πολύ συχνά αυτό το προσαρμοσμένο- καλό παιδί συνεχίζει να υπάρχει μέσα τους και να παραγκωνίζει την αυθεντική έκφραση του εαυτού.
Το καλό παδί
Είναι αρκετά συνηθισμένο, οι άνθρωποι να αποδίδουν στο καλό παιδί τα εξής χαρακτηριστικά και πεποιθήσεις:
Είναι πάντα εκεί για να προσφέρει, να φροντίσει και να βοηθήσει,
Δεν είναι σωστό να θυμώνει,
Δεν πρέπει να δημιουργεί δυσαρέσκεια και να τσακώνεται,
Είναι εγωιστικό να εκφράζει δικές του ανάγκες όταν οι άλλοι βρίσκονται σε πιο δυσμενή θέση από αυτόν,
Δεν είναι σωστό να έρχεται σε αντιπαράθεση επειδή θα τον κακοχαρακτηρίσουν,
Προσπαθεί να ευχαριστεί τους άλλους ώστε να γίνει αγαπητός και αποδεκτός,
Είναι καλύτερο να μην πει αυτό που σκέφτεται αν υπάρχει περίπτωση να προκληθεί τσακωμός για να μην χαλάσει η θετική εικόνα ή η σχέση με τους άλλους,
Νιώθει υπεύθυνο να σώσει τους άλλους από μια προβληματική κατάσταση
Οι παραπάνω πεποιθήσεις δεν είναι τυχαίες. Αντανακλούν αμυντικές στρατηγικές του προσαρμοσμένου παιδιού, οι οποίες μπορεί να αφορούν την υποχώρηση στις απαιτήσεις και τις επικρίσεις των άλλων, την ανάληψη υπερβολικών ευθυνών, την αυτοθυσία με κάθε κόστος, την έντονη εστίαση στις ανάγκες των άλλων εις βάρος των δικών του αναγκών, την αποφυγή να εκφράσουν αντίθετη γνώμη ή απλά το τι νιώθουν και τι σκέφτονται για να μην γίνουν δυσάρεστοι, κλπ.
Οι δυσκολίες στη ζωή του καλού παιδιού
Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν ως καλά παιδιά κουβαλούν μεγάλο βάρος στην ψυχή τους: φοβούμενοι μην χαρακτηριστούν από τους άλλους ως εγωιστές ή τους δυσαρεστήσουν και τους χάσουν, καταπιέζουν συνεχώς τις επιθυμίες, τα συναισθήματα και τις προσωπικές τους απόψεις, δυσκολεύονται να θέσουν προσωπικούς στόχους και να πάρουν γενναίες αποφάσεις.
Μπορεί να προσδιορίζουν τον εαυτό τους τόσο πολύ μέσω της γνώμης των άλλων, έτσι ώστε να μην ξέρουν πλέον τι θέλουν οι ίδιοι ή ποιοι είναι τελικά.
Άλλες φορές μπορεί να υιοθετούν το ρόλο του σωτήρα και να δημιουργούν σχέσεις με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα, τα οποία δεν μπορούν να λυθούν με αυτό τον τρόπο, είτε να προσελκύουν ανθρώπους εξουσιαστικούς ή συναισθηματικά ψυχρούς, οι οποίοι επωφελούνται από αυτή τη δοτικότητά, χωρίς όμως να ανταποδίδουν.
Έτσι τα καλά παιδιά καταλήγουν να νιώθουν αδικημένα και εγκλωβισμένα σε σχέσεις όπου δεν υπάρχει ίση ανταπόδοση. Όσο πιο πολύ προσπαθούν να ευχαριστήσουν τον άλλο ή να τον ”σώσουν” προκειμένου να τους αναγνωρίσει και να γίνει κι εκείνος δοτικός μαζί τους, τόσο έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Καταλήγουν πολύ συχνά να συσσωρεύουν μεγάλο θυμό και θλίψη μέσα τους, τα οποία τελικά είτε εκφράζονται μέσα από παθητικό- επιθετική συμπεριφορά (κάνουν μούτρα, κλείνονται στον εαυτό τους) και ξαφνικά ξεσπάσματα θυμού, είτε στρέφονται προς τον ίδιο τον εαυτό μέσω της κατάθλιψης, σωματικών πόνων, ασθενειών, κλπ.
Θεραπεία του καλού παιδιού
Τι μπορεί να κάνει ένα καλό παιδί ώστε να ξαναβρεί τον εαυτό του και να δώσει χώρο στο εσωτερικό- χαρούμενο παιδί; Μερικές προτάσεις:
- Αφουγκράσου τα καταπιεσμένα δυσάρεστα συναισθήματά σου τα οποία συνδέονται με τα ανεκπλήρωτα θέλω σου ή την έλλειψη προσφοράς από τους άλλους. Δώσε τους προσοχή και ανακάλυψε υγιείς τρόπους να τα εκφράζεις. Φρόντισε τον εαυτό σου και κάνε πράγματα που σε ευχαριστούν.
- Δεν είναι εγωιστικό να εκφράζουμε τις προσωπικές μας ανάγκες και να θέτουμε τα προσωπικά μας όρια. Όταν δείχνουμε ότι σεβόμαστε τον εαυτό μας, είναι πιο εύκολο να εμπνεύσουμε το σεβασμό και στους άλλους. Είναι δικαίωμά μας να μην επιτρέπουμε να μας προσβάλλουν ή να μας φέρονται άσχημα.
- Οι υγιείς σχέσεις εμπεριέχουν μοίρασμα συναισθημάτων, διάλογο ακόμα και όταν υπάρχουν διαφωνίες, κατανόηση, αμοιβαίο ενδιαφέρον. Απόφυγε τις τοξικές σχέσεις, όπου συνεχώς σε υποτιμούν και δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τις ανάγκες σου. Μέσα στις αρμονικές σχέσεις είμαστε σύμμαχοι και συνεργάτες και όχι αντίπαλοι ή εχθροί.
- Είναι υγιές μέσα σε μία σχέση να υπάρχουν και στιγμές όπου ο καθένας αφιερώνει χρόνο στον εαυτό του και ασχολείται μόνος του με δραστηριότητες που του αρέσουν.
- Δεν μπορούμε να σώσουμε όλους τους ανθρώπους από τα προβλήματά τους. Αυτός που αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα χρειάζεται να αποκτήσει επίγνωση της θέσης του και να κινητοποιηθεί και ο ίδιος ή κάποια προβλήματα χρειάζονται τη βοήθεια ανθρώπων που είναι εξειδικευμένοι για αυτά.
- Οι αντιπαραθέσεις δεν σημαίνουν απαραίτητα το τέλος μιας σχέσης, αρκεί να κατανοήσουμε το νόημά τους, να υπάρξει διάθεση για επικοινωνία και εύρεση κάποιας λύσης και ο θυμός να εκφραστεί πριν φτάσει σε ανεξέλεγκτα επίπεδα.
- Δεν χρειάζεται να είσαι καλό παιδί και να παλεύεις συνεχώς για την επιδοκιμασία των άλλων. Γίνε απλά ένας καλός άνθρωπος που δεν βλάπτει τους άλλους, ανέλαβε ρεαλιστικές ευθύνες, άφησε τον εαυτό σου να εκφραστεί, άκουσε τις εσωτερικές σου ανάγκες και κατευθύνσου εκεί που νιώθεις καλά, ζήτα υποστήριξη όταν το χρειάζεσαι, απομακρύνσου από ότι δεν σε εκφράζει.