Τα παιδιά με αναπηρία δεν έχουν ενσυναίσθηση”: Μύθος ή αλήθεια;

Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε, να κατανοούμε και να νιώθουμε τα συναισθήματα των άλλων, να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τη δική τους οπτική και να ανταποκρινόμαστε με κατανόηση. Είναι ένα χαρακτηριστικό που αναπτύσσεται από την παιδική ηλικία και επηρεάζεται από την ανατροφή, τις κοινωνικές εμπειρίες και τη γνωστική ανάπτυξη.

Ο μύθος ότι τα παιδιά με αναπηρία δεν έχουν ενσυναίσθηση

Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση ότι τα παιδιά με αναπηρία, ειδικά όσα έχουν αναπτυξιακές ή νευρολογικές διαφορές, δεν έχουν ενσυναίσθηση. Αυτός ο μύθος συχνά προκύπτει από τον τρόπο που τα παιδιά αυτά εκφράζουν ή αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα, ο οποίος μπορεί να είναι διαφορετικός από το συνηθισμένο.

Για παράδειγμα, ένα παιδί στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις εκφράσεις του προσώπου ή να ανταποκριθεί με τον αναμενόμενο τρόπο σε μια συναισθηματική κατάσταση. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει ενσυναίσθηση. Μπορεί να νιώθει τα συναισθήματα των άλλων, αλλά να μην ξέρει πώς να τα εκφράσει ή να τα επεξεργαστεί κοινωνικά (Baron-Cohen & Wheelwright, 2004).

Μορφές ενσυναίσθησης και η διαφορετική έκφρασή της

Η ενσυναίσθηση μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους:

• Συναισθηματική ενσυναίσθηση: Το παιδί νιώθει τα συναισθήματα του άλλου και μπορεί να αντιδράσει με ευαισθησία.
• Γνωστική ενσυναίσθηση: Το παιδί κατανοεί διανοητικά τι νιώθει ο άλλος, ακόμα κι αν δεν το εκφράζει εξωτερικά.
• Συμπεριφορική ενσυναίσθηση: Το παιδί δείχνει με τις πράξεις του ότι νοιάζεται, όπως με ένα άγγιγμα, μια πράξη καλοσύνης ή μια κίνηση υποστήριξης.

Στα παιδιά με αναπηρία, η ενσυναίσθηση μπορεί να εκδηλώνεται με τρόπους που δεν είναι πάντα προφανείς. Για παράδειγμα, ένα παιδί με κινητική αναπηρία μπορεί να δείξει τη συμπαράστασή του μέσα από λέξεις ή εκφράσεις του προσώπου αντί για φυσικές κινήσεις (Decety & Meyer, 2008).

Πώς καλλιεργούμε την ενσυναίσθηση στα παιδιά με αναπηρία;

Όπως και σε όλα τα παιδιά, η ενσυναίσθηση μπορεί να ενισχυθεί μέσα από εμπειρίες, θετικά πρότυπα και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις:

1. Δημιουργούμε ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση: Μέσα από ομαδικές δραστηριότητες, θεατρικό παιχνίδι και αφήγηση ιστοριών, τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων (Hobson, 2007).
2. Δίνουμε έμφαση στη συναισθηματική έκφραση: Ρωτάμε το παιδί πώς νιώθει και του δείχνουμε τρόπους να εκφράζει τα συναισθήματά του με λόγια, ζωγραφιές ή κινήσεις.
3. Αξιοποιούμε το παράδειγμα: Όταν εμείς οι ίδιοι δείχνουμε ενσυναίσθηση, τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν το ίδιο.
4. Σεβόμαστε τον μοναδικό τρόπο που κάθε παιδί εκφράζει την ενσυναίσθησή του: Δεν περιμένουμε να ανταποκρίνεται με τον «τυπικό» τρόπο, αλλά αναγνωρίζουμε τις προσωπικές του εκφράσεις φροντίδας και κατανόησης.

Η σημασία της ενσυναίσθησης από τους νευροτυπικούς απέναντι στα άτομα με αναπηρία

Η ενσυναίσθηση δεν είναι μονόδρομος. Δεν αρκεί να περιμένουμε από τα παιδιά με αναπηρία να κατανοούν και να δείχνουν ευαισθησία προς τους άλλους· εξίσου σημαντικό είναι τα νευροτυπικά παιδιά και οι ενήλικες να επιδεικνύουν ενσυναίσθηση απέναντι στους συνανθρώπους τους με αναπηρία.

Η κοινωνία συχνά παραβλέπει τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία ή τα αντιμετωπίζει με λύπηση αντί για πραγματική κατανόηση. Είναι απαραίτητο να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση και η αποδοχή, ώστε να δημιουργηθούν ίσες ευκαιρίες για όλους.

• Διδάσκουμε στα παιδιά να βλέπουν τη μοναδικότητα και όχι τη διαφορά: Η αναπηρία δεν καθορίζει την προσωπικότητα ενός ατόμου.
• Προωθούμε την ισότιμη συμμετοχή: Σε παιχνίδια, δραστηριότητες και εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε τα παιδιά με αναπηρία να μην αισθάνονται απομονωμένα (Guralnick, 2010).
• Εξηγούμε με απλό τρόπο τις δυσκολίες και τις ικανότητες: Όταν τα νευροτυπικά παιδιά κατανοούν καλύτερα τι σημαίνει μια αναπηρία, μπορούν να δείξουν πραγματική συμπαράσταση και όχι αμηχανία ή φόβο.
• Γινόμαστε πρότυπα συμπεριφοράς: Αν οι ενήλικες αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία με σεβασμό και φυσικότητα, τα παιδιά θα κάνουν το ίδιο.

Συμπέρασμα

Τα παιδιά με αναπηρία έχουν ενσυναίσθηση, αλλά μπορεί να την εκφράζουν διαφορετικά. Είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε και να σεβαστούμε αυτούς τους διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. Παράλληλα, η ενσυναίσθηση δεν είναι προνόμιο μόνο των ατόμων με αναπηρία—είναι μια αξία που όλοι, νευροτυπικοί και μη, πρέπει να καλλιεργούμε.

Μια κοινωνία πραγματικά συμπεριληπτική δεν δημιουργείται απλώς από την αποδοχή της διαφορετικότητας, αλλά από την ουσιαστική κατανόηση, τον σεβασμό και την ενσυναίσθηση όλων προς όλους.

---

Πηγές

• Baron-Cohen, S., & Wheelwright, S. (2004). The empathy quotient: An investigation of adults with Asperger syndrome or high functioning autism, and normal sex differences. Journal of Autism and Developmental Disorders, 34(2), 163-175.
• Decety, J., & Meyer, M. (2008). From emotion resonance to empathic understanding: A social developmental neuroscience account. Development and Psychopathology, 20(4), 1053-1080.
• Guralnick, M. J. (2010). Early intervention approaches to enhance the peer-related social competence of young children with developmental delays: A historical perspective. Infants & Young Children, 23(2), 73-83.
• Hobson, R. P. (2007). The cradle of thought: Exploring the origins of thinking. Oxford University Press.

Νίκη Μπενετάτου- Ο Κόσμος του Πάρη